ارتودنسی دو مرحله‌ای یا دو فازی روشی خاص در ارتودنسی است که در دو دوره‌ی مجزا انجام می‌شود تا مشکلات دندانی و فکی را به تدریج اصلاح کرده و به بهترین نتیجه برسد. در این روش، ابتدا مشکلات اصلی استخوان فک و جایگاه دندان‌ها در کودکی اصلاح می‌شوند و سپس در دوران نوجوانی یا جوانی درمان ادامه پیدا می‌کند تا تراز نهایی دندان‌ها کامل شود.

ساختار کلی ارتودنسی دو مرحله‌ای

مرحله اول: هدایت رشد فک و دندان‌ها

در این مرحله، هدف اصلی ایجاد فضایی مناسب برای رشد صحیح دندان‌های دائمی است. این مرحله معمولاً در سنین کودکی آغاز می‌شود و در صورت وجود مشکلات فک یا رشد نامتناسب فک‌ها، ارتودنتیست می‌تواند با استفاده از ابزارهای مختلف، رشد فک را هدایت کند. این اقدامات از ایجاد مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کرده و فضاهای مناسب برای رشد دندان‌ها ایجاد می‌کنند.

• در این مرحله، ابزارهایی مانند پلاک‌های متحرک یا دستگاه‌های ثابت جهت تنظیم رشد فک استفاده می‌شوند. این ابزارها با کمک به جایگاه صحیح فک و دندان‌ها، از بی نظمی دندان‌ها و یا فاصله‌های غیرعادی بین دندان‌ها پیشگیری می‌کنند.

مرحله دوم: مرتب نمودن نهایی دندان‌ها

پس از اتمام مرحله اول و رشد دندان‌های دائمی، مرحله دوم درمان آغاز می‌شود. در این مرحله، تمرکز اصلی بر مرتب نمودن دقیق و کامل دندان‌ها برای داشتن یک لبخند زیبا و عملکرد مناسب فک است. برای این منظور از براکتها و یا پلاکهای مختلف می توان استفاده کرد.

• در این مرحله، براکتهای ثابت فلزی، سرامیکی و یا الاینرها به کار گرفته می‌شوند و بسته به نیاز بیمار، درمان تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که تمامی دندان‌ها در جایگاه صحیح قرار بگیرند.

مزایا و معایب ارتودنسی دو مرحله‌ای

مزایا

• اصلاح زودهنگام مشکلات فکی: این نوع ارتودنسی به اصلاح و هدایت رشد فک و دندان‌ها از دوران کودکی کمک می‌کند.
• پیشگیری از جراحی‌های پیچیده: با مداخله در مراحل اولیه، ممکن است نیاز به جراحی‌های اصلاحی در بزرگسالی به حداقل برسد.
• بهبود عملکرد جویدن و گفتار: اصلاح مشکلات فکی از سنین کم، عملکرد فک و صحبت کردن را بهبود می‌بخشد.

معایب

• مدت زمان طولانی درمان: چون درمان در دو مرحله انجام می‌شود، ممکن است طول درمان بیشتر از روش‌های تک مرحله‌ای باشد.
• هزینه بیشتر: به دلیل نیاز به مراجعات بیشتر و دستگاه‌های متعدد، هزینه این درمان معمولاً بیشتر است.

مناسب‌ترین زمان شروع ارتودنسی دو مرحله‌ای

شروع درمان معمولاً زمانی است که کودک هنوز در حال رشد است، زیرا ارتودنسی دو مرحله‌ای روی رشد فک تأثیر مثبت دارد و در مراحل ابتدایی قابل کنترل‌تر است.

مراحل و روش‌های استفاده شده در ارتودنسی دو مرحله‌ای

در ارتودنسی دو مرحله‌ای، از ابزارها و تکنیک‌های متنوعی استفاده می‌شود تا فک و دندان‌ها به شکل صحیح رشد کرده و در موقعیت مناسب قرار بگیرند. در زیر به ابزارهای پرکاربرد در این روش اشاره شده است:

ابزارهای مرحله اول: هدایت رشد فک

پلاک‌های متحرک: پلاک‌های متحرک ابزارهایی هستند که به کودک اجازه می‌دهند در مواقع نیاز، آن‌ها را برداشته و دوباره استفاده کنند. این پلاک‌ها نقش مهمی در ایجاد فضای مناسب برای دندان‌های دائمی و هدایت فک‌ها دارند.

گسترش دهنده فک (expansion device) : یکی از ابزارهای رایج در ارتودنسی کودکان است که برای گسترش فک بالا استفاده می‌شود. این ابزار به اصلاح عرض فک کمک کرده و فضای کافی برای رویش دندان‌های دائمی ایجاد می‌کند.

هدگیر(headgear): هدگیر یک وسیله خارجی است که با هدایت فک به موقعیت صحیح، مشکلات رشد ناهماهنگ فک‌ها را اصلاح می‌کند. این ابزار معمولاً فقط در خانه و هنگام خواب استفاده می‌شود.

فیس ماسک(facemask): فیس ماسک یک وسیله خارجی است که با هدایت فک به موقعیت صحیح، مشکلات رشد ناهماهنگ فک‌ها را اصلاح می‌کند. این ابزار معمولاً فقط در خانه و هنگام خواب استفاده می‌شود.

ابزارهای مرحله دوم: مرتب نمودن دقیق دندان‌ها

بریس‌ها(brace): بریس‌ها شامل براکت‌ها و سیم‌های فلزی یا شفاف هستند که به دندان‌ها متصل شده و به تدریج آن‌ها را در موقعیت صحیح قرار می‌دهند.

الاینرهای شفاف (clear aligner): این ابزارها به صورت پلاستیکی و شفاف طراحی شده و به جای بریس‌ها برای بیماران نوجوان و بزرگسال استفاده می‌شوند. الاینرها راحت‌تر هستند و از نظر ظاهری کمتر به چشم می‌آیند.

نگهدارنده‌ها (retainer): پس از اتمام درمان، از نگهدارنده‌ها استفاده می‌شود تا دندان‌ها در موقعیت جدید خود ثابت بمانند. این مرحله برای جلوگیری از بازگشت دندان‌ها به موقعیت قبلی ضروری است.

نکات مراقبتی و مراقبت از ابزارهای ارتودنسی دو مرحله‌ای

مراقبت‌های روزانه و رعایت بهداشت دهان و دندان در ارتودنسی دو مرحله‌ای بسیار مهم است، زیرا این درمان شامل استفاده طولانی‌مدت از ابزارهای مختلف می‌شود. در ادامه به نکات مهم مراقبتی اشاره شده است:

رعایت بهداشت دهان و دندان: بیمار باید روزانه دندان‌های خود را با دقت مسواک زده و نخ دندان استفاده کند. تجمع پلاک‌ها می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان‌ها یا عفونت لثه شود، که در نتیجه روند درمان را به خطر می‌اندازد.

نحوه تمیز کردن ابزارها: برخی از ابزارهای ارتودنسی مانند الاینرهای شفاف و پلاک‌های متحرک نیاز به تمیز کردن روزانه دارند. برای جلوگیری از ایجاد بو و تجمع باکتری، لازم است که ابزارها به‌طور منظم شسته شوند.

اجتناب از غذاهای سفت و چسبناک: مصرف غذاهای سفت و چسبناک می‌تواند به ابزارهای ارتودنسی آسیب برساند و حتی به دندان‌ها آسیب وارد کند.

چه کسانی کاندیدای مناسب ارتودنسی دو مرحله‌ای هستند؟

ارتودنسی دو مرحله‌ای به‌طور خاص برای کودکانی مناسب است که مشکلات رشد فک دارند یا دچار مشکلات پیچیده دندانی هستند. به‌طور کلی این روش برای افرادی توصیه می‌شود که:

رشد ناهماهنگ فک دارند: کودکانی که یکی از فک‌هایشان نسبت به دیگری رشد بیشتری دارد یا از رشد بازمانده است، می‌توانند از ارتودنسی دو مرحله‌ای بهره‌مند شوند.

نامرتبی شدید دندان‌ها: زمانی که فضای کافی برای رشد دندان‌های دائمی وجود ندارد و دندان‌ها دچار بی نظمی می‌شوند، مرحله اول درمان می‌تواند فضای بیشتری برای دندان‌ها ایجاد کند.

مشکلات مادرزادی یا آسیب‌های فکی: کودکانی که با مشکلات مادرزادی فکی متولد شده‌اند یا دچار آسیب‌هایی در فک شده‌اند، ممکن است نیاز به ارتودنسی دو مرحله‌ای داشته باشند.

تفاوت‌های ارتودنسی دو مرحله‌ای با ارتودنسی یک مرحله‌ای

ارتودنسی دو مرحله‌ای و ارتودنسی مرحله‌ای تفاوت‌های زیادی با هم دارند، از جمله:

تفاوت در زمان‌بندی درمان: ارتودنسی یک مرحله‌ای معمولاً در دوران نوجوانی یا بزرگسالی انجام می‌شود، اما ارتودنسی دو مرحله‌ای از سنین کودکی آغاز می‌شود.

تعداد جلسات درمانی: به دلیل طولانی بودن مراحل درمان، ارتودنسی دو مرحله‌ای نیازمند جلسات بیشتری است.

هزینه درمان: به دلیل نیاز به ابزارهای مختلف در هر مرحله، هزینه ارتودنسی دو مرحله‌ای بیشتر از ارتودنسی یک مرحله‌ای است.

چالش‌ها و محدودیت‌های ارتودنسی دو مرحله‌ای

هرچند ارتودنسی دو مرحله‌ای می‌تواند نتایج بسیار خوبی به همراه داشته باشد، اما با چالش‌هایی نیز همراه است:

نیاز به همکاری بیمار: برای موفقیت درمان، بیمار باید به‌طور مداوم از دستورالعمل‌های پزشک پیروی کند. عدم رعایت نکات بهداشتی یا استفاده نادرست از ابزارها می‌تواند نتیجه درمان را تحت تأثیر قرار دهد.

تأثیر روانی: برخی کودکان ممکن است از استفاده مداوم از ابزارهای ارتودنسی احساس ناراحتی کنند، به ویژه اگر ظاهر آن‌ها تأثیرگذار باشد. در این مواقع، والدین باید از کودک حمایت کنند تا انگیزه درمان کاهش نیابد.

طولانی بودن دوره درمان: چون ارتودنسی دو مرحله‌ای در دو بازه زمانی انجام می‌شود، طول درمان ممکن است چندین سال به طول بیانجامد که نیازمند صبر و پیگیری مداوم است.

نتیجه‌گیری

ارتودنسی دو مرحله‌ای رویکردی جامع و کارآمد برای اصلاح مشکلات پیچیده دندانی و فکی در کودکان و نوجوانان است. این روش به پزشک اجازه می‌دهد که ابتدا مشکلات اولیه را در دوران رشد کودک اصلاح کند و سپس در مرحله دوم، دندان‌ها را به‌طور کامل منظم کند. با این وجود، ارتودنسی دو مرحله‌ای نیازمند زمان، هزینه و همکاری بیمار و والدین است تا بهترین نتیجه حاصل شود.این نوع درمان می‌تواند به ایجاد لبخندی زیبا و عملکردی صحیح برای بیمار کمک کند و از ایجاد مشکلات دندانی و فکی در آینده جلوگیری کند.